وبا

     سال ۱۳۴۴ همه‌گيري (اپيدمي) مرگامرگي در ايران رخ داد و ايران منطقه آندميك وبا شد اولين سروتايپ شناسايي شده در ايران سروتايپاوگاوا بود.
    سروتايپ اينها با اوايل سال۵۰ در ايران ديده شد و سپس به‌طور متناوب تا سال ۱۳۵۶ اينهابا و اوگاوا در ايران ديده مي‌شد. پس از سال ۱۳۵۶ تقريباً تمام موارد در ايران اوگاوا بود.
    در ايران از سال ۷۹ تا ۸۴ سالانه نزديك به ۱۰۰ مورد بيماري مرگامرگي گزارش گرديده‌است. (در اپيدمي ۱۳۷۷ حدود ۱۱۰۰۰ مورد مرگامرگي در ايران گزارش گرديد؛ كه تقريباً در تمام موارد ميكروب از نوع التور سروتايپ اوگاوا بوده‌است) و باعث مرگ مي‌شود.

مخزن اصلي مرگامرگي انسان است؛ ولي با تازگي ثابت گرديده كه بطور طبيعي در جانداران ريز آب (پلانكتون‌ها) در محل ورود رودخانه به دريا و در آب‌هاي كمي شور مزه نيز وجود دارد. باكتري ويبريو كلرا بطور طبيعي بر روي پلانكتون‌هاي آب شيرين، آب كمي شور و آب دريا زندگي مي‌كند. اين منابع آب به ويبريو كلرا آلوده هستند و مواد غذايي شسته شده در آين آب‌ها و صدف‌هايي كه در آن آب‌ها زندگي مي‌كنند، را آلوده مي‌كند و مي‌توانند سپس به انسان منتقل شوند. وبا درروده كوچك انسان ساكن مي‌شود هنگامي كه هوا كرم باشد اين باكتري رشد مي‌كند.

باكتري ويبريو كلرا بطور معمولي مي‌تواند باعث ايجاد بيماري وبا در افراد سالم گردد، گرچه افزايش آسيب‌پذيري بدن افراد با ضعيف شدن سيستم ايمني بدن رابطه دارد. افرادي كه معده آنها بخاطر استفاده داروهاي ضد اسيدي (مانند رانيتيدين، سايمتيدين، امپرازول) يا تغذيه نامناسب كمتر اسيدي است، به اين بيماري آسيب‌پذيرتر هستند. پژوهش‌هاي همه‌گيرشناختي اخير نشان مي‌دهد كه آسيب‌پذيري افراد به بيماري وبا با نوع و گروه خوني آنها ارتباط دارد. افرادي كه گروه خوني O دارند بيشترين آسيب‌پذيري نسبت به اين بيماري دارند.

سم باكتري ويبريو كلرا كُلُراژن (Choleragen) يا زهرابهٔ وبا (Cholera Toxin) ناميده مي‌شود. سم كلرا مهمترين ساز و كارها اصلي بيماري‌زايي باكتري ويبريو كلرا محسوب مي‌شود. اين سم از نوع انتروتوكسين مي‌باشد. وقتي باكتري ويبريو كلرا از معده گذشته و به دوازدهه كه جايگاه حساس باكتري است مي‌رسد به قشر مخاطي نفوذ كرده و به سلول‌هاي پوششي و پرزهاي دوازدهه مي‌چسبد و پس از چسبيدن به پرزهاي دوازدهه و تكثير زياد، ۷۰ سانتيمتر ابتداي رودهٔ كوچك را مي‌پوشانند. باكتري ويبريو كلرا پس از تكثير در روده، پاره شده و درونمايه آن كه همان زهرابه يا سم وبا است وارد روده مي‌شود. زهرابهٔ مرگامرگي در روده سبب افزايش cAMP (سيكليك اِ اِم پي) شده كه خود سبب افزايش تراوش آب و الكتروليت به درون روده مي‌شود و همچنين از جذب الكتروليت‌ها جلوگيري مي‌كند.

واكسن‌هاي ساخته شده از باكتري كشته شده در زير پوست مصونيتي كوتاه مدت ايجاد مي‌كند. واكسن خوراكي با ميكروب كشته شده داراي انواع مختلف است و حدوداً در ۵۰٪ موارد مؤثر است و مدت دوام واكسن حدود ۳ سال است نوع ديگر واكسن با ميكروب زنده ضعيف شده‌است كه در دست بررسي مي‌باشد. به‌طور معمول يا به طوركلي واكسن به عنوان پيشگيري وبا توصيه نمي‌شود و رعايت نكات بهداشتي براي جلوگيري وبا كافي است.

نخستين مرحله درمان، نوشاندن آب و الكتروليت‌ها به بيمار است. گام بعدي، دادن آنتي‌بيوتيك است كه هم كمك به كاهش حجم مدفوع مي‌كند و هم مدت بيماري را كوتاه مي‌كند و همچنين سيكل انتقال را كوتاه و قطع مي‌كند.
درمان وبا با نوشاندن الكتروليت به بيمار

براي نوشاندن آب و الكتروليت توجه به شدت اسهال و وضع كم‌آبي بيمار لازم است. در اسهال‌هاي خفيف و دهيدراتاسيونخفيف (زير ۵٪) دادن آب و الكتروليت خوراكي (ORS) كافي است اگر موجود نبود يا بيمار تحمل نكرد مي‌توان از لعاب برنج (۵۰ گرم در ليتر)، نوشابه با نمك و… استفاده كرد. در بيماران با دهيدراسيون شديد (كه بيش از ۱۰٪ آب از دست داده‌اند؛ دراي چشم‌هاي كاملاً گود رفته، خواب آلوده، فشار خون و نبض ضعيف) و همچنين در بيماراني كه استفراغ دارند يا در بيماراني كه در اغما هستند و همچنين بيماران داراي فلج روده بايد سرم تزريق شود.

آنتي بيوتيك تتراسايكلين و داكسي سيكلين نقش مهمي در كاهش مدت و شدت بيماري مرگامرگي دارند. ساير آنتي بيوتيك‌هايي كه بهره‌گيري مي‌شوند دربرگيرنده سيپروفلوكساسين و آزيترومايسين مي‌باشند. براي كودكان و زنان باردارسيفيكسيم، آمپي سيلين، آزيترومايسين و اريترومايسين مناسب است.

اگرچه بيماري وبا مي‌تواندمرگ آور باشد، مي‌توان به آساني از آن پيشگيري كرد. در ايالات متحده آمريكا و اروپاي غربي به علت استفاده از سيستم‌هاي آب و دفع پساب پيشرفته، مرگامرگي تهديد مهمي نمي‌باشد. مهمترين روش پيشگيري دفع مناسب پساب و جلوگيري از ورود آنها به منابع آب آشاميدني است. تصفيه، جوشاندن و كلريده كردن آب از مدتها قبل روش مناسبي براي جلوگيري از سرايت اين بيماري است. شير و غذاهاي آماده بايد پس از گرم كردن مصرف شود. از بين بردن حشرات و دور نگهداشتن مواد غذايي از دسترس مگس، گندزدايي سبزي و ميوه جات با محلول پركلرين يك در ۱۰ هزار به كنترل بيماري كمك مي‌كند. اولين قدم در كنترل بيماري مرگامرگي، تشخيص سريع باليني و آزمايشگاهي و جدا كردن بيماران و افراد ناقل است. وسايل بيمار بايد به طور كامل گندزدايي شود. رعايت كامل جداكردن (ايزولاسيون) در مورد بيمار به عمل آيد و ملاقات او ممنوع شود.

آغاز ناگهاني اسهال آبكي شديد و بدون درد و تب از نشانه‌هاي بيماري مرگامرگي است. اسهال مرگامرگي به اسهال آب برنجي معروف است و فرد بيمار گاه روزانه بيش از ۳۰ليتر آب دفع مي‌كند كه اين مقدار دفع آب باعث اسيدوز و نهايتاً مي‌تواند منجر به مرگ فرد شود. كمتر از ۵٪ بيماران وبايي تب دارند. گاهي در آغاز بيماري استفراغ ديده مي‌شود. بيمار احساس تشنگي دارد و بي‌قرار است از درد پشت ساق پا شاكي است، زبان خشك، چشم‌ها گودرفته، نبض ناتوان است.

    تشنگي زياد
    استفراغ بدون حالت تهوع
    اسهال آبكي و پرفشار و بدون دل‌درد كه بيمار نتواند آن را كنترل كند.
    گرفتن ماهيچه‌هاي پشت ساق پا
    كم شدن ادرار
    ادرار با رنگ زرد

البته بايد توجه داشته باشيد كه هر كدام از اين موارد بالا به تنهايي نشان‌گر مرگامرگي نيستند يك فرد ممكن است همه نشانه‌هاي بالا را نداشته باشد. مدت زمان بروز بيماري از ۲ تا ۵ روز متغير است.

     «كُخ»، دانشمند آلماني، كاشف بيماري مرگامرگي است.
    بيماري مرگامرگي براي نخستين بار به شكل علمي توسط پزشك پرتغالي، گارسيا ده اورتا در هندوستان در سال ۱۵۶۳ توصيف شد.
    جان اسنو پزشك مخصوص ملكه انگلستان، ارتباط ميان وبا و آشاميدن آب را در سال ۱۸۵۴ كشف كرد.
    رابرت كخ پزشك آلماني براي اولين بار در سال ۱۸۸۳ ميلادي باكتري مرگامرگي را جداسازي كرد و شناسايي كرد. اين باكتري، سي سال پيش از آن، بدست كالبدشناس ايتاليايي فيليپ پاسيني جدا و شناسايي شده بود ولي نتايج كارهاي وي ناشناخته بود. جان اسنو و رابرت كخ نتيجه آزمايش‌هاي پيشين پاسيني را نمي‌دانستند و براي اين كشف سرشناس شدند.

وَبا بيماري‌اي است كه از طريق آب توسط باكتري ويبريو كلرا ايجاد مي‌شود. اين بيماري در گذشته در ايران به نام مرگامرگي خوانده مي‌شده‌‌است. اين باكتري با نوشيدن آب آلوده يا خوردن ماهي نپخته يا خوردن صدف‌ها وارد بدن مي‌شود. در ايران بيشترين راه انتقال مرگامرگي، سبزي‌هاي آلوده‌ است. سبزي‌هايي كه در هنگام كاشته شدن با كود انساني (پساب) تغذيه مي‌شوند داراي بيشترين آلودگي هستند. مرگامرگي در طول تاريخ هفت بار همه‌گيري جهان‌گستر داشته‌‌است. در قرن نوزدهم چندين بار در اروپا همه‌گير شد، اما امروزه وبا بيشتر در كشورهاي جهان سوم به علت وضعيت ناسالم و غيربهداشتي آب‌هاي آشاميدني ديده مي‌شود